Borsada 'balon tuzağı'

BORSANIN GÜNDEMİ - DIŞ HABERLER SERVİSİ

ABD’de borsa yatırımcılarının balon tuzağına düşme ihtimali değerlendiriliyor.

Borsanın Gündemi’nin derlediği bilgilere göre, 'dot-com balonu’ 25 yıl önce tam bu hafta zirveye ulaştı. Yatırımcılar bugün de aynı tuzağa mı düşüyor?

‘dot-com balonu’nun yankıları

MarketWatch’tan Joseph Adinolfi’nin haberine göre, Nasdaq’ın ‘dot-com dönemi’ zirvesine geri dönmesi 15 yıldan fazla zaman aldı. Çöküşün yaklaştığını gören bir yatırımcı, bugünün yapay zeka çılgınlığında benzer yankılar görüyor.

Bu hafta, ‘dot-com balonu’nun zirvesinin 25. yıl dönümü. Geriye dönüp bakıldığında, piyasanın baş döndürücü yükselişinin sürdürülemez olacağına dair işaretler vardı. Eski Fed Başkanı Alan Greenspan, 1996 gibi erken bir tarihte hisse senedi piyasasındaki ‘mantıksız coşku’ konusunda uyarıda bulunmuştu.

Ancak o zamanlar yatırımcılar bu uyarıyı görmezden gelmeyi seçti. Bunun yerine satışlar, kazançlar ve nakit akışı gibi temel unsurları büyük ölçüde göz ardı ederken giderek daha çok yeni teknolojinin vaatlerine odaklanmayı seçtiler.

S&P 500 Endeksi Mart 2000'de 1.527,46 puanda kapandığında ‘dot-com dönemi’ndeki zirvesine ulaştı. Nasdaq birkaç gün sonra, 27 Mart'ta 4.704,73 puanda kapandığında bunu takip etti. Bu arada, Nasdaq birkaç hafta önce, 10 Mart'ta kendi rekor zirvesine ulaşmıştı, Dow Jones ise o yılın Ocak ayında zirve seviyeyi görmüştü.

Ancak uzun süren coşku dönemi gözyaşlarıyla sona erdi. İki buçuk yıldan fazla süren sonraki ayı piyasasında trilyonlarca dolarlık piyasa değeri silindi. Bu süre zarfında Nasdaq Endeksi zirve seviyesinden yüzde 80'den fazla oranda düştü.

Bu sürecin ardından, 11 Eylül 2001'deki terörist saldırılar ve Enron’un çöküşüne yol açana benzer büyük muhasebe skandalları da yatırımcıların piyasaya olan güvenini daha da zedeledi.

Sınır gökyüzüydü

‘dot-com dönemi’nde çalışan profesyoneller, bu dönemi sınırsız iyimserlik dönemi olarak hatırlıyor: “Taksi şoförlerinden gazete büfesi çalışanlarına kadar herkesin hisse senetleri hakkında konuşmaya hevesli olduğu bir dönem."

CFRA'nın baş yatırım stratejisti Sam Stovall, “Kesinlikle herkesin sınırı gökyüzüydü, yeni bir dönemdi, bu yüzden değerlemelerin önemi yoktu ve önemli olan tek şey ne kadar yatırım yaptığınızdı çünkü tırmanmaya devam edecekti” diyor.

Ancak gerçeklik hızlı ve acı verici oldu. Ulusal Ekonomik Araştırma Bürosu'na göre, Amerikan Merkez Bankası (Fed) 1999'un başlarında faiz oranlarını artırmaya başlamıştı ve bu da nihayetinde 2001'de gerçekleşecek hafif bir durgunluğun zeminini hazırlamıştı.

Stovall, bunun ortamı hazırlamaya yardımcı olduğunu ancak birkaç dot-com şirketinin gözbebekleri ve tıklamalar gibi metriklerin bekledikleri geliri sağlamadığı yönündeki uyarılarının son darbeyi indirdiğini hatırlatıyor.

15 yıllık gidiş-dönüş

dot-com zirvesinden önceki beş yıllık kükreyen boğa piyasası sırasında hisse senetleri hızla yükseldi. S&P 500 Endeksi beş yıl üst üste güçlü çift haneli kazançlar elde etti. Ancak, bunu izleyen ayı piyasasından kurtulmak çok daha uzun sürdü.

S&P 500 Endeksi, sonunda Mayıs 2007'de rekor seviyeye geri döndü. Ancak Nasdaq’ın benzer bir geri dönüş elde etmesi için 15 yıldan fazla zaman geçmesi gerekti.

FactSet verilerine göre, balon sönmeye başladığında Nasdaq-100, Nisan ve Mayıs 2000'de üst üste iki ay çift haneli kayıplar kaydetti. Ancak Stovall, S&P 500'ün, yakın zamandaki bir zirveden yüzde 20 veya daha fazla düşüş olarak tanımlanan ayı piyasası bölgesine resmi olarak, yaklaşık bir yıl sonra Mart 2001’de girdi.

Yüksek değerlemeler

'dot-com dönemi’, bolca abartıya sahip ancak gerçek geliri az olan Webvan, Boo.com ve Pets.com gibi trend olan yeni kurulan şirketlere verilen uçuk değerlemelerle hatırlanıyor. Telekom hisseleri de, internet devriminin ‘kazma ve küreklerini’ sattıkları algısı nedeniyle yükseliş sırasında önemli ölçüde fayda sağlayan hisseler olarak biliniyor.

Yaşanan histerinin zirvesine yakın bir zamanda, Cisco Systems kısa bir süre için dünyanın en değerli halka açık şirketi oldu. Cisco hayatta kalsa da, FactSet verilerine göre henüz ‘dot-com dönemi’ndeki zirvelerine geri dönemedi.

Rakiplerinden birkaçı bu kadar da şanslı değildi. Sonraki çöküş sırasında, Global Crossing, NorthPoint Communications ve WorldCom gibi şirketler sonunda iflas koruması için başvuruda bulundu. WorldCom, şirketin genel müdürüne uzun bir hapis cezasına mal olan bir muhasebe skandalına karıştı. Toz duman yatıştığında bu şirketlerin birçoğunun varlıkları, Verizon Communications ve AT&T gibi şu anda baskın oyuncular tarafından satın alınarak iflastan kurtarıldı.

Başka bir teknoloji kaynaklı balon mu?

‘dot-com balonu'nu öngörmeyi başaran en azından bir yatırımcı, son birkaç yıldır ABD hisse senedi piyasasına hakim olan yapay zeka çılgınlığında bunun yankılarını gördüğünü ifade ediyor.

Sadece performansa dayanarak, Nasdaq-100'ün Kasım 2022'de ChatGPT'nin piyasaya sürülmesinden bu yana kaydettiği ilerleme, Ağustos 1995 ile ‘dot-com balonu’ zirvesi arasındaki performansıyla senkronize olmuş durumda. O ay, Netscape halka açılmış ve ‘dot-com dönemi’nin başlangıcını müjdelemişti.

Bağımsız bir servet danışmanlık firması olan InvesTech Research ve Stack Financial Management'ın başkanı James Stack, 1998'de bir borsa balonu olasılığı konusunda uyarıda bulunan bir rapor yayınladı. Rapor, biraz erken olsa da nihayetinde öngörülü oldu.

Farklılıklar olsa da Stack, bugün yatırımcıların aynı tuzağa düşebileceğinden endişe ediyor. Stack, yapay zeka çılgınlığı ile ‘dot-com patlaması’ arasındaki benzerlikler ve farklılıklar üzerine yaptığı bir konuşmada, “Küçük girişimler için o dönemki aşırı değerlemelere sahip değiliz. Ancak insanlar Cisco gibi büyük hisse senetlerinin bile yüzde 60 ila yüzde 70 oranında değer kaybettiğini unutma eğiliminde. Zarar görmek için bu spekülatif uçlarda olmanıza bile gerek yok” diyor.

Elbette, Nvidia ve benzerleri gibi yapay zeka gözdelerinin değerlemeleri yazdan bu yana azaldı. Ancak Stack, yakın zamanda yatırımcıların portföylerini neredeyse yüzde 50 oranda nakite taşımasının tek nedeninin yüksek değerlemeler olmadığını ifade ediyor ve ekliyor: “Bugün sahip olduğunuz ve belki de aynı derecede uğursuz olan diğer benzerlik, bu tür bir kayıtsız güvendir. Piyasanın geriye gidemeyeceğine dair bir güven var ve ortalama yatırımcının kayba en çok maruz kaldığı zamanlar böyle zamanlardır.”

Wall Street’te 2. dotcom krizi korkusu

Acemoğlu’ndan "dotcom" uyarısı!

Ray Dalio: Yapay zeka balonu dotcom çöküşünü hatırlatıyor

Küresel borsalarda ABD balonu ne kadar büyük?

Bank of America: Pasif yatırım balonu borsada çöküşe neden olabilir

Yapay zekâ bir balon mu? Milyarder yatırımcı uyardı

Sayfada yer alan bilgiler tavsiye niteliği taşımayıp yatırım danışmanlığı kapsamında değildir. Yatırımcı profilinize uymayabilir.